برجسته کاری ورق مس

برجسته کاری ورق مس یا با نام قلم زنی مس به هنری گفته میشود که بر روی یک ظرف یا صفحه فلزی، طرحی را حک کرده و به کمک ابزارهای مخصوص مانند قلم و چکش، نقاطی از آن را برجسته یا فرو رفته میکنند.

این هنر از دیرباز و در دوره هخامنشیان و ساسانیان رواج داشته و بر روی ظروفی با جنس طلا، نقره، مس یا برنج نقوشی را کنده کاری میکردند.

برای خلق هنر قلم زنی، هنرمند ابتدا داخل ظرف مسی یا زیر ورق مس را با قیر و گچ پر میکند. این کار برای جلوگیری از ایجاد صدای زیاد و سوراخ نشدن کار در حین انجام کار میباشد، سپس طرح مورد نظر خود را روی آن منتقل میکنند.

هنرمند بعد از اتمام انتقال طرح، به کمک قلم های مخصوص در سایزهای مختلف، طرح و نقش را برجسته میکنند. همچنین ممکن است در نقاطی احتیاج به ایجاد بافت و یا فرورفتگی باشد.

برای این کار، هنرمند قلم خود را روی سطح کار قرار میدهد. سپس وی با کمک چکش بر انتهای قلم ضربه میزند تا طرح ها و نقش ها ایجاد شوند.
قلم‌های این هنر متنوع هستند و نام‌های خاص خود را دارند مانند قلم سایه و قلم نیم‌بر.

پس از ایجاد نقش‌ها، قیر را جدا می‌کنند و روی شیارها گرده زغال می‌ریزند و روی ظرف را با روغن جلای سیاه می‌پوشانند، که در نهایت خطوط فرورفته به صورت تیره در میایند.

برجسته کاری ورق مس در پایه نهم

برجسته کاری بر روی ورق مس، در درس کاروفناوری پایه نهم و در ویرایش جدید کتاب درسی، در آخرین پودمان قرار گرفته است، و جز پودمان های نیمه تجویزی کتاب میباشد که از بین 6 پروژه انتخاب میشود.

اما این پودمان با کمی تغییرات در اصل آن، جهت آشنایی با این هنر جز سرفصل های کتاب درسی قرار دارد.

در صورت نیاز میتوانید فیلم آموزشی آن را مشاهده کنید، تا اشکالات خود را حین انجام کار رفع کنید.

هدف از پودمان کار با مس

– آشنایی با هنر قلم زنی با ابزارهای ساده تر و ورق مس با ضخامتی کمتر

– آموزش صنایع دستی به عنوان یک پیام رسان برای فرهنگ و تمدن کشور

– فروش محصول خود در بازارچه ها و کسب درآمد

– آموزش پتینه کردن به کمک قیر یا شاپان

ابزار مورد نیاز در کتاب کاروفناوری نهم برای برجسته کاری ورق مس

– ورق مس (ضخامت های متفاوت در بازار موجود است، اما بهترین ضخامت برای کار دانش آموزی، 0.1 میلی متر میباشد).

– قلم نیم بر (برای ایجاد فرورفتگی و برجسته کردن سطح استفاده میشود. اما به علت نازک بودن این ورق ها، استفاده از آن توصیه نمیشود و به جای آن میتوانید از چوب بستنی استفاده کنید).

– چوب بستنی (جایگزینی مناسب به جای قلم نیم بر)

– سنباده چوب (برای تبدیل چوب بستنی به قلم)

– قلم خوشه (برای ایجاد بافت روی مس استفاده میشود که مجددا استفاده از آن توصیه نمیشود).

– خودکار (یک عدد معمولی برای انتقال طرح و یک خودکار بدون جوهر به جای قلم خوشه)

– قلم مو (برای آغشته کردن ورق به قیر رقیق شده با تینر برای پتینه کاری)

– قیچی (برای برش ورق مس و تغییر سایز آن)

– روزنامه (چند لایه برای زیردستی، به جای آن میتوانید از پارچه یا فوم نیز استفاده کنید)

– وسایل دیگر: قیر، دستکش پارچه ای، سیم ظرفشویی، دستمال نخی، اجاق گاز با هواکش، ماسک و انبردست

وسایل مورد نیاز ضروری

– ورق مس مورد نیاز برای این پودمان، دارای ضخامت بسیار نازک است. بنابراین به راحتی با دست خم میشود و یا با ابزارهای ساده میتوان بر روی آن نقش ایجاد کرد.
لذا احتیاج به خرید قلم های تخصصی نیاز ندارید.

– در صورتی که تصمیم به پتینه کاری دارید، از قیر و تینر رقیق شده استفاده کنید و یا شاپان را با تینر مخلوط کرده و سپس روی سطح کار بزنید.

– برای زیر دست خود میتوانید از فوم یا پارچه استفاده کنید.

– در هنگام پتینه کاری، زیر کار خود را میتوانید با مقداری گچ سفت کنید و در انتها آن را خارج نمایید.

– برای زیبایی کار میتوانید در انتها ورق مس خود را قاب کرده و بر روی دیوار نصب کنید.

– همچنین این ورق ها با چندین سایز مختلف در سایت موجود است؛ و احتیاج به برش مجدد ندارد.

نکات ایمنی حین کار با ورق مس

– لبه های ورق مس بسیار تیز میباشد، برای انتقال طرح بهتر است لبه کاغذ بر روی آن تا شود.

– در هنگام پتینه کاری یک لباس کار و یا یک لباس کهنه به تن کرده تا از کثیف شدن لباس مدرسه جلوگیری کند.

– زمانی که دوست شما در حال کار بر روی ورق مس هست، با وی شوخی نکنید.

– در هنگام گرم کردن ورق مس، مراقب شعله آتش و داغ شدن دستتان باشید.

– دانش آموزان عزیر پتینه کاری را در حیاط مدرسه، و یا در محیط بسته با پنجره و هواکش انجام شود.

– زیر دست خود هنگام کار پتینه کاری روزنامه یا پارچه ای قرار دهید تا میزکار را کثیف نکند.

– پتینه کاری زیر نظر مستقیم دبیر و در خانه تحت نظر والدین انجام شود.

– در صورتی که میخواهید با ورق مس، گل مسی درست کرده و یا به هر شکل و اندازه دلخواه در بیاورید، حتما به نکات ایمنی توجه کنید.

مراحل انجام برجسته کاری ورق مس

1- ترسیم روندنما

برای طرح خود میتوانید یک نقاشی رسم کنید، یا با کمک کامپیتوتر طراحی کنید، و یا از طرح های موجود استفاده کنید.

2-انتقال طرح

طرح انتخابی را پرینت بگیرید. سپس بر روی ورق مس با کمک چسب بچسبانید. (بهتر است لبه های کاغذ بر روی لبه های مس تا شود.)

یک مرتبه با خودکار روی طرح خود را بکشید تا طرح روی مس منتقل شود.

پ.ن: زیر دست خود چند لایه روزنامه یا پارچه یا فوم قرار دهید.

3- برجسته کاری

1-3 برجسته کاری خطوط طرح

بعد از انتقال، کاغذ را جدا کنید و مس را برگردانید و با خودکاری که جوهر ندارد، در فاصله کمی از قسمت داخلی خطوط دور آن را فرو رفتگی ایجاد کنید.

ورق مس را به رو برگردانید و خطوطی که از قبل کشیدید را مجددا فرو رفتگی ایجاد کنید.

بار دیگر پشت کار را بیاورید. این بار در فاصله کمی از قسمت خارجی دور خطوط را فرو رفتگی ایجاد کنید.

2-3 برجسته کاری سطوح طرح

پس از اتمام لبه های کار، ورق مس را به پشت برگردانید و با قلم نیم بر، چوب بستنی و یا پشت خودکار، داخل طرح را با کمی فشار، گود کنید.

این کار را تا اتمام تمامی طرح ادامه دهید.

4- بافت

در صورت تمایل، با فشار خودکار ناهمواری منظم و یا غیر منظم در داخل طرح و یا در اطراف، تفاوت سطح ایجاد کنید.

5- پتینه کاری پلاک مسی

– پتینه کاری به معنای رنگ کردن توسط قیر و حرارت میباشد.

– ورق مس را با انبردست بر روی شعله گاز با احتیاط بگیرید و آن را به صورت دورانی جابجا کنید تا رنگ دوده ای شود.

– بلافاصله پلاک را داخل آب سرد بگذارید تا دوده های اضافی از سطح کار جدا شوند.

– پس از خشک کردن ورق، با کمک قلمو، قیر رقیق شده با تینر را به کل سطح کار بزنید.

– زمانی را صبر کنید تا تینر از روی سطح کار تبخیر شود.

– به کمک سیم ظرفشویی روی مس را ساب بزنید و در صورتی که قسمت هایی از برجستگی ها فرو رفته اند، مجددا آن را برآمده کنید.

در انتها میتوانید برای کار خود قاب تهیه کنید و کار خود را نگهداری کنید.

موفق باشید 🙂